De Vier Ruiters Van De Huidige Apocalyps - Palestina als spiegel van de samenleving

Er is een meme, een cartoon van een hond die in een vlammenzee staat en zegt “This is fine. I’m fine. Everything is fine.” Nou, zo voel ik me een beetje de laatste tijd. Alsof ik in een dystopische tijdlijn terecht ben gekomen. Alsof de wereld in brand staat, en dat het raar voelt hoe gewoon alles doorgaat. Dat is overigens geen beschuldiging, maar een observatie.

Ik zie beelden van Palestina en het laat me niet los. Niet als ik voor een groep sta als ik training geef, en niet als mijn hoofd mijn kussen raakt aan het einde van een lange dag.

Ik heb het gevoel dat we iets aan het verliezen zijn, en het pas merken als het te laat is. We hangen met z’n allen op 4 mei de vlag halfstok, kijken naar de beelden van de Holocaust op tv en roepen: ‘Dit nooit meer’. En we vragen ons vaak af, hoe kon het zover komen? Hoe kon het dat er niemand ingreep? Dat is precies wat er nu aan de hand is, met als enige verschil dat de genocide nu live wordt uitgezonden op social media.

Misschien vraag je je nu af, wat heeft Palestina nou met (persoonlijk) leiderschap te maken? Maar wat daar gebeurt is niet alleen een geopolitiek conflict. Palestina is een spiegel. Het laat zien wie wij zijn, waar onze grenzen liggen, wat we durven voelen en waar we voor durven staan. En ik heb het gevoel dat er iets in onze samenleving aan het verschuiven is.

Ik ben een beeldende denker. Die verschuiving in onze samenleving zie ik als 4 krachten die onzichtbaar in onze samenleving aan het werk zijn. Net zoals de vier ruiters van de apocalyps. Je weet wel: de mythologische figuren uit de bijbel die boodschappers waren van de naderende apocalyps. Die vier ruiters waren Oorlog, Hongersnood, Ziekte en Dood. Ik zie nu ook vier krachten die als ruiters door onze samenleving trekken - onzichtbaar, maar destructief. Ze heten: Zwijgen, Comfort, Cynisme, en Hulpeloosheid. En vandaag wil ik ze bij naam noemen.

De Vier Ruiters van de Apocalyps: Zwijgen, Comfort, Cynisme en Hulpeloosheid

Stel je voor. Je staat op een open vlakte. De lucht is zwaar, de zon is gesluierd. In de verte hoor je het geluid van hoefslagen. Langzaam doemen ze op, één voor één. Niet uit de oudheid, maar uit het nu. Geen mythische wezens – maar herkenbaar. Je kent ze, want je ziet ze elke dag.

ZWIJGEN

De eerste ruiter heet Zwijgen. Hij draagt grijze kleding, een sjaal bedekt zijn mond. Zijn ogen zijn dof, alsof hij alles al eens gezien heeft. In zijn hand geen zwaard, maar een telefoon om mee te scrollen. Zijn kracht zit in het nietsdoen. Hij rijdt door woonwijken, langs huiskamers waar het nieuws uitstaat, of aanstaat zonder dat iemand kijkt. Hij maakt mensen stil, niet omdat hij bedreigend is, maar door gewenning. Hij zegt niets – en dat is precies het probleem.

Wat er gebeurt in Palestina maakt veel bij ons los. Ik merk dat de meeste mensen wel wat voelen, maar dat ze ook moe zijn. Moe van de dagelijkse struggles. Ik sprak van de week mijn fysio omdat mijn nek zo vast zat, en toen ik haar vertelde dat wat er in Gaza gebeurt me ook stress bezorgt zei ze. “Weet je, ik kijk allang geen nieuws meer. Al die ellende. Je kunt beter voor jezelf zorgen en dat gewoon loslaten.”

Oef… Ik snap zo dat ze dat zegt. Ik weet zeker dat jij dat ook snapt. En tegelijk wringt het hier bij mij.

Als kind groeide ik op in een huishouden dat – zullen we zeggen – turbulent was. Alcoholisme, verbaal en fysiek geweld was jarenlang bijna dagelijkse kost. De politie heeft een aantal keer aan de deur gestaan. De huisarts woonde aan het einde van onze straat en wist er ook van. De school wist ervan. De familie en vrienden van mijn ouders wisten ervan. De buren wisten ervan. Iedereen wist het, maar niemand deed iets.

Ik wéét hoe het voelt om niet beschermd te worden. Om het kind te zijn dat kijkt naar volwassenen die hun mond houden. Om in een systeem te zitten dat zegt: “Dit is niet mijn verantwoordelijkheid.” “Ik kan hierin toch niks veranderen.” En dat je dan als kind denkt: Maar ik besta toch? Waarom zegt niemand iets?

En nu zie ik dat weer, op wereldschaal. Ik zie beelden uit Gaza. En in elk huilend, doodsbang kind zie ik mezelf weer staan. Ik hoor over de ruim 18.500 kinderen die daar vermoord zijn. En ik hoor het collectieve zwijgen.

Dit is de oncomfortabele waarheid: Je kiest in het niets-doen altijd een kant. Zwijgen is nooit neutraal.

Ik heb de afgelopen weken veel nagedacht over het ‘waarom’ van het zwijgen in Nederland (en trouwens wereldwijd). Waarom vinden we het lastig om erover te praten? Waarom wordt er nog steeds te weinig actie ondernomen?

Omdat stilte bescherming biedt. Omdat spreken en iets doen risico’s en ongemak met zich meebrengt. Misschien houdt iets je nog tegen. Bijvoorbeeld de gedachte dat het complex is. Het Israël-Palestina conflict is inderdaad complex. Maar het uithongeren, beschieten en bombarderen van onschuldige Palestijnen is dat niet.

Dit is de oncomfortabele waarheid: Je kiest in het niets-doen altijd een kant: je wordt medeplichtig aan iets wat fout is omdat je bijdraagt aan de instandhouding ervan. Zwijgen is nooit neutraal. Zwijgen ondersteunt altijd de machtigste partij. De agressor heeft baat bij stilte. Als er geen protest is, geen weerstand, geen consequenties – dan is er bevestiging. Impliciete goedkeuring.

Weet je wat het ergste is? Zwijgen verandert ONS. Het maakt ons medeverantwoordelijk – niet omdat wij het deden, maar omdat we keken – en niets deden.

COMFORT

De tweede ruiter heet Comfort. Zij doemt op als een vrouw in pastelkleurige kleding. Stralend, perfect verzorgd. Haar paard ruikt naar lavendel. In haar tas zitten affirmatiekaarten en detox-thee. Ze lacht warm, maar zonder diepte. Waar ze rijdt, worden scherpe randen afgerond. Alles moet licht, luchtig, positief blijven.

Ik kom haar tegen in de gesprekken waarbij mensen me vertellen dat ze het niet aankunnen om naar de beelden te kijken. Dat het slecht is voor je mentale gezondheid. Ik merk dat de paar keer dat ik over Palestina begin, een aantal mensen goedbedoeld met argumenten komen. “Jolande, het is niet goed voor je om naar die beelden te kijken – je moet aan zelfzorg doen”.

Laat me even eerlijk worden: je kan het wél aan.

We leven in een maatschappij die is gericht op feel-good en positiviteit. We hebben geen zin in gedoe. Niks mag schuren. We zijn opgegroeid in een wereld die zegt: Voel je goed, wees positief, wees licht.

Maar als alles glad moet voelen, als niets mag schuren, dan verliezen we het vermogen om werkelijk méns te zijn. Om mededogen te voelen. Om recht te doen. Om op te komen voor elkaar. Om empathie te voelen.

Ik denk dat we niet bang zouden moeten zijn voor ongemak of negatieve emoties – maar voor onverschilligheid.

Misschien is dat waarom Palestina zo schuurt: het is het tegenovergestelde van een opgepoetste werkelijkheid waar we in proberen leven. Het is rauw. Ongemakkelijk. Pijnlijk. En als we het toelaten, maakt het ons wakker. Dan voel je waarschijnlijk dat je iets wil doen.

Dus misschien is de ware vraag niet: Hoe kunnen we ons goed blijven voelen? Maar eerder: Wat betekent het om trouw te blijven aan mijn menselijkheid – ook als het ongemakkelijk is?

Ik denk dat we niet bang zouden moeten zijn voor ongemak of negatieve emoties – maar voor onverschilligheid.

Elie Wiesel was een Joods-Amerikaanse schrijver, winnaar van de nobelprijs voor de vrede én overlevende van de Holocaust. Hij schreef ooit: ‘Het tegenovergestelde van liefde is niet haat, maar onverschilligheid’ Haat herkent tenminste dat de ander bestaat. Onverschilligheid zegt “Je bent het niet waard om over na te denken.” Onverschilligheid over wat er gebeurt in Palestina is in feite zeggen “Het lijden van deze mensen raakt mij niet meer”. En dat vind ik eerlijk gezegd het meest angstaanjagend van allemaal. Als we comfort steeds prioriteren, vervormt onze samenleving stilletjes. Mensen spreken zich niet meer uit, idealen sterven uit, empathie wordt naïef genoemd en zo wordt het ondenkbare uiteindelijk normaal.  

Moet je nu de hele dag huilend in je bed liggen doomscrollen? Nee. Natuurlijk moet alles in balans zijn. Maar er zit nog iets tussen onverschilligheid en de hele dag wegkwijnen achter je schermpje.  

Dat stuk ertussen, dat noem ik het ontwikkelen van emotionele draagkracht of verdraagkracht. Het vermogen om jezelf te kunnen laten raken door onrecht en het lijden van anderen, en dat te kunnen dragen zonder zelf te knakken.

Verdraagkracht ontwikkelen kun je net als elke andere spier: je kunt het trainen en dan wordt het sterker. Niet wegrennen voor verdriet, boosheid of machteloosheid, maar erkennen dat je een legitieme en gepaste reactie hebt op onrecht. Het gaat over de tijd nemen om wat je voelt bewust te registreren en te verwerken.

Ik voel dit, omdat ik leef. Omdat mijn hart nog klopt.

De Rode Lijn in Nederland: "Ik voel dit, omdat ik leef. Omdat mijn hart nog klopt."

Voor mij zijn het meestal dezelfde 4 emoties die er bovenuit springen. Boosheid, verdriet, machteloosheid en mededogen. Die eerste drie zijn niet fijn om te voelen, maar zijn niet je vijand. Als je die gevoelens probeert te ontwijken, dan mis je ook hun kracht. Verdriet maakt je zacht en mild. Boosheid maakt dat je kunt opstaan voor iets of iemand. Machteloosheid herinnert je eraan dat we elkaar nodig hebben om iets te bereiken. Als je al die emoties toestaat, maken ze je ook wijs. Dus voel. Laat jezelf geraakt zijn en probeer die rare reflex te weerstaan om meteen het feel-good weer op te zoeken. Als je moet huilen, huil. Herinner jezelf aan je menselijkheid.

CYNISME

De derde ruiter. Die heet Cynisme. Een man in een poloshirt en een zonnebril op. Het zou zo je buurman kunnen zijn. Zijn paard is bedekt met spiegels die alles terugkaatsen. Hij heeft een laptop bij zich vol sarcastische memes en uitgesproken meningen. Hij rijdt door de commentsecties van de nieuwsberichten. En zijn boodschap is: "De wereld is rot. Jij bent naïef. Doe normaal."

Ik heb persoonlijk gemerkt dat als je je uitspreekt tegen de genocide in Palestina – je een deugneus bent óf een narcist. Een uitkeringstrekker die niets beter te doen heeft dan protesteren. We hebben allemaal wel de commentsectie gelezen onder een nieuwsbericht over de protesten. Ik in elk geval wel en ik ben voor alles al een keer uitgemaakt.

Ik heb daar veel over nagedacht. Is het waar? Mis ik iets? Is posten over wat er in Palestina gebeurt aandachtrekkerij? Maar ik kom steeds op hetzelfde antwoord uit: dit is een cynisme reflex wat niets meer met mij te maken heeft. Het is een reflex die het geweten van de toeschouwer beschermt: “Als ik jou onderuit kan halen, dan hoe ik mezelf niet in de spiegel aan te kijken over mijn aandeel in het geheel.” Er wordt een beroep gedaan op onze sociale angst om buiten de groep te vallen. Maar als je activisme consequent framet als narcisme of deugneuzerij, dan projecteer je je eigen ongemak over morele passiviteit.

Draag het embleem deugneus maar als een badge of honor. Want ik ben liever een deuger dan iemand die oke is met het massaal verhongeren van kinderen, volwassenen en ouderen.

Dit is mijn gedachte over mensen die anderen belachelijk maken omdat ze tegen genocide zijn: Laat ze maar. Wordt er niet eens boos over, maar buig vooral niet. Draag het embleem deugneus maar als een badge of honor. Want ik ben liever een deuger dan iemand die oke is met het massaal verhongeren van kinderen, volwassenen en ouderen.

HULPELOOSHEID

De vierde ruiter die door onze samenleving rijdt is Hulpeloosheid. Hij ziet er uitgeput uit. Murwgebeukt. Zijn paard lijkt oud en vermoeid. Hij sjokt door onze straten heen. Waar hij komt, daalt het energiepeil. Hij is geen vijand, maar eerder een verre herinnering van zijn eigen kracht. Zijn boodschap is: “Je kunt toch niks doen. In je eentje kun je de wereld niet redden. Laat het los. Je bent te klein.”

Dat noemen psychologen aangeleerde hulpeloosheid. Dat is een psychologisch verschijnsel waarbij een individu of groep, na herhaalde pogingen om invloed uit te oefenen zonder resultaat, uiteindelijk ophoudt met proberen, zelfs wanneer er later wél mogelijkheden tot verandering zijn.

Het is een toestand waarin je leert: “Wat ik doe maakt toch geen verschil.”

Maar dit is aangeleerd gedrag, niet een objectieve realiteit.

Ik pak even als voorbeeld de anti-apartheidsbeweging in Zuid Afrika. Zuid-Afrika voerde tientallen jaren een gewelddadig en racistisch apartheidsregime waarin de zwarte meerderheid systematisch werd onderdrukt. Maar in de jaren '70 en '80 kwamen miljoenen burgers wereldwijd in actie. Er waren demonstraties en boycotts en die druk door het volk had meetbare economische en diplomatieke impact op het apartheidsregime. De publieke opinie draaide langzaam bij en keerde het tij.

Ik had het eerder over de emotie machteloosheid. Machteloosheid en aangeleerde hulpeloosheid verliezen kracht zodra mensen zich verenigen. Geïsoleerde stemmen zijn zwak; verbonden stemmen dragen kracht.

Wat kunnen wij als gewone burgers met drukke banen en gezinnen doen voor Palestina?

Nederland is – schrik niet – WERELDWIJD de grootste investeerder in Israël. In 2023 hebben we 49 miljard geïnvesteerd. Daarmee spekken we de Israëlische staatskas en financieren dus indirect de etnische zuivering en bezetting. Het goede nieuws is dat we daarom bij uitstek geschikt zijn om druk uit te oefenen op Israël. De geldkraan dichtdraaien redt levens. Wij kunnen als burgers druk uitoefenen op onze regering om sancties op te leggen. Daarvoor hoef je geen grote daden te verrichten. Ik geloof echt dat één uitgesproken stem kan een echo worden.

1. Het eerste en makkelijkste wat je kunt doen is erover praten. Praat over wat gebeurt in Gaza en trouwens ook in Soedan. Lees erover. Praat erover aan tafel, op je werk, met vrienden. Zeg gewoon “Hey, dit is niet normaal. Dit is wreed.” Weiger de normalisering van onrecht door het beestje bij de naam te noemen: dit is geen oorlog maar een genocide.

   
   

2. Wat je ook kunt doen is petities tekenen. Bijvoorbeeld op www.amnesty.nl of www.oxfamnovib.nl.

   
   

3. Sluit je aan bij een demonstratie. En nu denk je misschien bij jezelf: ik ben geen activist. Weet dat protesten als doel hebben om aandacht te vragen voor onderwerpen die politiek onderbelicht zijn. Ze krijgen media aandacht. Bij de laatste Rode Lijn demonstratie in juni waren meer dan 150.000 mensen aanwezig. De grootste demonstratie in de afgelopen 20 jaar!

   
   

   Op www.planteenolijfboom.nl en www.watkanikdoen.nl vind je regelmatig waar en wanneer er protesten plaatsvinden. Ik ben er nu twee keer heen gegaan in mijn eentje. De eerste keer vond ik het doodeng. Wat als er niemand komt? Wat kan ik verwachten? Wordt het grimmig? Ik vond het vooral fijn om in solidariteit samen te zijn. Ouderen, gezinnen, studenten en kinderen doen mee. Allemaal mensen die iets willen doen.

   
   

4. Als je actief bent op social media - Spreek je uit, ook als het ongemakkelijk is en ook als je niet alles weet. Je hoeft niet alle ins- en outs te weten om te begrijpen dat het opzettelijk en systematisch verhongeren van kinderen en het bombarderen van 36 ziekenhuizen fout is.

   
   

5. En misschien wel de krachtigste: spreek met je portemonnee. Koop niet bij organisaties die financieel bijdragen aan de bezetting en genocide, zoals Coca Cola, McDonalds, Burger King, Zara, Domino’s Pizza, Amazon, Booking.com en AirBnB. Geef je geld ergens anders uit. Economisch kunnen we een enorme impact maken.

   
   

   Hoe weet je nou welke producten in de supermarkt oke zijn? Download de Boycott app. Die scant de barcodes voor je en vertelt je direct of je het product met een goed geweten in je mandje kan gooien. En mocht je denken, dat is veeeeel te omslachtig: probeer het eens twee dagen uit. En laten we eerlijk zijn: waarschijnlijk heb jij net als ik elke week dezelfde gerechten die je maakt en na 1x scannen weet je welke merken oke zijn.

   
   

6. Doneer aan lokale Palestijnse doelen. Eén daarvan is Gaza Little Lights: https://tinyurl.com/mt67e5sk. Zij vragen donaties om langdurige zorg te kunnen geven aan zwaar ondervoede babies en kinderen. Dankzij hun consistente, gerichte interventies kunnen ze de effecten van ondervoeding voor veel babies minimaliseren en hun kansen vergroten. Een andere is Gaza Circus School: https://chuffed.org/project/121267-gaza-circus-school. Zij zijn een non-profit organisatie die een veilige en creatieve omgeving biedt aan kinderen en jongeren in Gaza. Door middel van circuskunsten helpt de school kinderen hun fysieke en mentale welzijn te ontwikkelen, zelfvertrouwen op te bouwen en zich vrij te uiten. Een lichtpuntje in de donkere dagen van de kinderen in Gaza.

Je bent niet machteloos – je hebt nog niet ontdekt hoe je je macht kunt inzetten. Dat kan nu veranderen.

HOOP

Vier ruiters die door onze samenleving heen rijden. Ik zie ze in mijn gedachten staan op dat open veld, en het baart me zorgen.

Maar en gloort ook hoop. Uit mijn ooghoek zie ik aan de rand van het veld iets opdoemen. Dit keer geen ruiter, maar een mens. Zijn voeten in het stof. Hij is niet spectaculair. Maar hij is wel is standvastig. Hij lijkt een beetje op – op ONS. Hij is wat er ontstaat als mensen niet vluchten voor ongemak, maar het toelaten. Hij weet dat hij klein is, maar dat zwijgen het grotere kwaad laat winnen. Hij heeft de kracht om geraakt te worden zonder te breken. Hij is gewoon iemand die weigert te wennen. Die voelt. Die zich omdraait en zegt ‘niet zolang ik toekijk’. En DAT is wat me hoop geeft.

Misschien ben jij vandaag degene die opstaat. Die iets zegt. Die voelt. Die niet wacht tot het te laat is.

De wereld hoeft niet perfect te zijn om ons eraan te herinneren dat we ertoe doen. Dat onze stem iets kan betekenen.

Misschien niet alles. Maar wel íets.

En dat is al genoeg om de ruiters even stil te laten staan.

Misschien ben jij vandaag degene die opstaat. Die iets zegt. Die voelt. En dat ... is hoop.